I. Không Khí Của Sự Chờ Đợi
Buổi chiều cuối thu tại Sài Gòn mang theo một lớp sương mỏng, nhưng bên trong phòng họp riêng của văn phòng Luật Khang, không khí lại đặc quánh và ngột ngạt hơn bao giờ hết. Chiếc bàn gỗ gụ dài, bóng loáng, phản chiếu những khuôn mặt được tắm trong ánh đèn chùm pha lê, tất cả đều căng thẳng, nhưng ẩn sau đó là sự háo hức không thể che giấu.
Họ là gia tộc họ Trần, những người con, cháu và dâu rể của cố tỷ phú Trần Gia Phát. Ông Phát, người sáng lập và điều hành Tập đoàn Bất động sản và Tài chính Phát Đạt, vừa qua đời ở tuổi tám mươi hai sau một cơn đột quỵ. Tài sản ước tính của ông, theo báo chí, vào khoảng hơn 50 nghìn tỷ đồng.
Luật sư Khang, một người đàn ông ngoài năm mươi với mái tóc hoa râm gọn gàng và bộ vest đen lịch lãm, ngồi ở đầu bàn. Đặt trước mặt ông là một tập tài liệu dày cộp được niêm phong, chính là Di chúc Cuối cùng của ông Trần Gia Phát.
Anh Cả, Trần Hùng, người đã điều hành công ty mẹ trong suốt mười năm qua, khoanh tay, dáng vẻ mệt mỏi nhưng đầy tự tin. Anh luôn tin rằng, theo lẽ thường, anh sẽ là người thừa kế chính, tiếp quản đế chế. Kế bên là vợ anh, một phụ nữ quý phái, đang siết chặt túi xách Hermès, ánh mắt không ngừng liếc nhìn tập tài liệu niêm phong.
Bên cạnh, cô con gái thứ hai, Trần Lan, một người phụ nữ xinh đẹp nhưng có phần lạnh lùng, đang xem lướt điện thoại, thỉnh thoảng sửa lại chiếc khăn lụa Hermès trên cổ. Cô đã chuẩn bị một danh sách dài các dự án từ thiện và quỹ nghệ thuật mà cô muốn cấp vốn, tin rằng cha mình sẽ dành một phần đáng kể cho cô để “phát huy danh tiếng”.
Cậu út, Trần Minh, người có tiếng là ăn chơi nhưng đã kịp thời “cải tà quy chính” vài năm gần đây, ngồi yên lặng một góc, khuôn mặt hiện rõ sự hồi hộp. Thậm chí, những đứa cháu như Hoàng, con trai lớn của Trần Hùng, cũng có mặt, dù chỉ là để “chứng kiến”, nhưng thực chất là để tính toán phần chia cổ phiếu.
“Chúng ta bắt đầu được chứ?” Luật sư Khang lên tiếng, chất giọng trầm và dứt khoát, cắt ngang sự im lặng đầy mong đợi.
Mọi người gật đầu, đồng loạt hướng về phía luật sư. Anh Hùng ho khan một tiếng: “Luật sư Khang, xin lỗi sự chậm trễ. Xin ông tiến hành.”
Luật sư Khang mở phong bì niêm phong một cách chậm rãi, như thể thời gian đang bị kéo dài ra trong căn phòng này.
II. Bản Liệt Kê và Sự Thất Vọng Ban Đầu
Luật sư Khang bắt đầu đọc, giọng đều đều và trang trọng, như đọc một kinh thư.
“Tôi, Trần Gia Phát, trong trạng thái tinh thần minh mẫn, xin lập di chúc này thay thế mọi di chúc trước đó…”
Ông Phát đã dành những lời mở đầu để mô tả chi tiết khối tài sản khổng lồ: các lô đất vàng ở quận 1, cổ phần chi phối trong Tập đoàn Phát Đạt, bộ sưu tập tranh quý hiếm và tiền mặt tại các tài khoản quốc tế. Con số khiến tất cả phải nuốt nước bọt: 53.000 tỷ đồng, chưa tính các bất động sản nhỏ và tài sản cá nhân khác.
Sau đó là các khoản thừa kế nhỏ, như những cơn mưa phùn trước bão.
“Gửi 100 tỷ đồng vào quỹ hưu trí cho toàn bộ nhân viên Phát Đạt đã làm việc trên 20 năm… Trao tặng căn biệt thự Vũng Tàu cho Quỹ Bảo vệ Trẻ em Đường phố…”
Mọi người nhăn mặt. Những con số này thật lớn, nhưng so với tổng tài sản thì chỉ là hạt cát. Mắt họ dán chặt vào luật sư, chờ đợi.
Luật sư Khang dừng lại, uống một ngụm nước, rồi chuyển sang trang quyết định.
“Về phần chia thừa kế chính, bao gồm toàn bộ cổ phần chi phối của Tập đoàn Phát Đạt, khu phức hợp thương mại Saigon Star và 10 nghìn tỷ đồng tiền mặt… Tôi đã cân nhắc kỹ lưỡng và quyết định trao lại cho người mà tôi tin tưởng sẽ duy trì được tinh thần của sự khởi đầu, của lòng biết ơn và sự nhân văn.”
Tim của Trần Hùng đập thình thịch. Đây rồi, tên anh sắp được xướng lên. Trần Lan cũng ngừng xem điện thoại, ngước nhìn với vẻ kiêu hãnh.
Luật sư Khang nhìn thẳng vào tất cả những người đang ngồi trong phòng, đôi mắt ông dường như nhìn xuyên qua vẻ ngoài xa hoa, chạm đến tận sâu thẳm của lòng tham.
Ông từ tốn xướng lên cái tên:
“Người thừa kế chính là… Bà Tư Mua, hiện đang trú tại ấp Hòa Lợi, xã Phước Lộc, tỉnh Bến Tre.”
III. Cú Twist Chết Lặng
Sự im lặng trong phòng họp không phải là kiểu im lặng trang trọng, mà là một sự “chết lặng” thực sự. Nó kéo dài chỉ vài giây, nhưng dường như dài bằng cả một đời người.
Trần Lan là người phản ứng đầu tiên, cô bật cười thành tiếng, một tràng cười khô khốc, không tin vào tai mình.
“Luật sư Khang, ông… ông đang đùa phải không? Bà Tư Mua nào? Bến Tre? Có phải là một mã cổ phiếu hay một công ty con nào đó không? Ba tôi không bao giờ…”
Trần Hùng giận dữ đập tay xuống bàn, tiếng “rầm” khô khốc làm ly nước rung lên.
“Ông Khang! Ông Phát đang minh mẫn khi ký di chúc này chứ? Hay bị ai đó lừa gạt? Chúng tôi yêu cầu kiểm tra tính hợp pháp của tài liệu! Cái tên này… chúng tôi chưa từng nghe! Đó là một người phụ nữ bán tạp hóa hay gì đó ở quê sao?”
Hoàng, đứa cháu lớn, thì thầm với cha mình: “Nếu là bà bồ nhí giấu mặt thì cũng phải ở thành phố chứ, sao lại ở Bến Tre?”
Luật sư Khang vẫn giữ vẻ mặt điềm tĩnh một cách đáng sợ. Ông giơ tay ra hiệu trấn an, dù điều đó dường như là bất khả thi.
“Xin quý vị bình tĩnh. Di chúc này đã được ký kết hợp lệ, có nhân chứng, và được công chứng theo đúng luật pháp Việt Nam. Về danh tính của Bà Tư Mua… bà ấy là người chăm sóc ngôi đình làng Phước Lộc, nơi quê hương của cố Chủ tịch.”
“Đình làng?” Trần Hùng đứng phắt dậy, vẻ mặt đỏ gay vì giận dữ và cảm giác bị sỉ nhục. “Ông ấy để lại đế chế cho một người trông coi cái miếu thờ rách nát? Trong khi tôi, người đã đổ mồ hôi nước mắt quản lý tập đoàn suốt mười năm…?”
“Thưa ông Hùng,” Luật sư Khang ngắt lời bằng một giọng cứng rắn, “xin hãy ngồi xuống. Nếu quý vị nghi ngờ về tinh thần của cố Chủ tịch, ông ấy đã chuẩn bị sẵn một đoạn video lời nhắn, được quay hai tuần trước khi mất, và được niêm phong trong két sắt riêng.”
Luật sư Khang lấy ra một chiếc máy tính bảng mỏng và đặt nó ở giữa bàn, kết nối với một chiếc loa nhỏ. Cả căn phòng lại chìm vào sự im lặng ghê người, nhưng lần này là sự im lặng của sự tò mò và lo sợ.
IV. Lời Giải Thích Nhân Văn
Màn hình bật sáng. Hiện lên là hình ảnh ông Trần Gia Phát, mặc chiếc áo bà ba màu nâu, ngồi trên chiếc ghế gỗ đơn giản, phía sau là hàng cau xanh mát, không phải là biệt thự Sài Gòn xa hoa. Khuôn mặt ông gầy gò, nhưng đôi mắt vẫn sáng và kiên định.
“Chào các con, các cháu.” Giọng ông Phát chậm rãi và ấm áp, nhưng mang theo một nỗi buồn sâu thẳm.
“Nếu các con đang xem video này, nghĩa là luật sư Khang đã công bố di chúc. Và nếu ta đoán không sai, các con đang rất giận dữ, phải không? Vì cái tên thừa kế không phải là một trong số các con.”
Ông Phát khẽ lắc đầu. “Ta biết các con nghĩ gì. Rằng ta là một ông già lú lẫn, bị lừa gạt. Nhưng hãy nghe ta nói, đây là điều minh mẫn nhất ta từng làm trong đời.”
Ông Phát dừng lại, nhìn thẳng vào camera, như nhìn xuyên qua thời gian và không gian để chạm đến từng người con.
“Các con có nhớ cái tên ‘Phát Đạt’ không? Phát là tên ta, Đạt là gì? Đạt nghĩa là thành tựu, là đạt được. Nhưng ít ai biết, nó còn là tên của con sông nhỏ chảy qua ấp Phước Lộc, nơi ta sinh ra.
Năm ấy, ta mười tám tuổi. Tay trắng, trốn ra thành phố với hai bàn tay không. Ta đã mất hết, bị trộm sạch tiền, suýt chết đói trong cơn bạo bệnh. Ta lê lết về đến ấp Phước Lộc, nơi ngôi đình làng Phước Lộc tọa lạc. Đêm ấy, ta nằm co ro bên cổng đình, nghĩ rằng cuộc đời mình chấm dứt.
Người tìm thấy ta là Bà Tư Mua. Bà là người trông coi đình làng, một phụ nữ nghèo khó, cả đời chỉ sống nhờ tiền công ít ỏi từ lễ cúng. Bà không hề biết ta là ai, con cái nhà nào. Bà chỉ thấy một thanh niên sắp chết. Bà cho ta cháo, cho ta chỗ ngủ trong góc nhà kho, và quan trọng nhất, bà đã lấy chiếc vòng bạc duy nhất bà có, kỷ vật của mẹ bà, bán đi được 5 chỉ vàng, rồi đưa cho ta. Bà nói: ‘Cậu đi đi. Dùng số tiền này mà làm lại cuộc đời. Đình làng không cần trả ơn, chỉ cần sau này, cậu đừng quên cái nghĩa tình đã nhận’.”
Ông Phát khẽ mỉm cười, nụ cười đầy nước mắt.
“5 chỉ vàng đó là viên gạch đầu tiên. Ta đã dùng nó để mua chuyến xe lên thành phố, bắt đầu công việc buôn bán nhỏ. Nhờ 5 chỉ vàng, ta có Phát Đạt ngày hôm nay.”
Sự im lặng giờ đây là sự im lặng của sự hổ thẹn. Trần Hùng, Trần Lan và Trần Minh đều ngơ ngác nhìn nhau. Họ chưa bao giờ nghe câu chuyện này. Trong ký ức của họ, cha là một tượng đài, sinh ra đã giàu có và quyền lực.
Ông Phát tiếp tục: “Ta đã cố gắng trả ơn bà. Nhiều năm sau, khi đã giàu có, ta về thăm. Ta đưa cho bà một căn nhà, một sổ tiết kiệm, nhưng bà nhất quyết từ chối. Bà chỉ giữ lại 5 chỉ vàng mới ta đúc tặng, và nói: ‘Cái nghĩa là ở trong lòng. Không thể đo bằng nhà cửa tiền bạc. Cậu đã làm được, là tôi mãn nguyện rồi.’
Và các con, các con đã sống trong nhung lụa từ khi sinh ra. Các con được trao mọi thứ, nhưng lại không có ‘Nghĩa’. Các con chỉ biết đến tiền và quyền lực. Hùng, con chỉ quan tâm đến cổ phiếu. Lan, con chỉ quan tâm đến danh tiếng xã hội. Minh, con quan tâm đến những cuộc chơi. Các con chưa bao giờ một lần hỏi ta về ngôi đình cũ, về nguồn gốc của mình. Các con không có lòng biết ơn, không có ‘cái nghĩa’ làm nền tảng. Các con không xứng đáng với khối tài sản được xây nên từ lòng tốt.”
Ông Phát thở dài một tiếng.
“Do đó, ta quyết định: Toàn bộ tài sản sẽ được chuyển giao cho Quỹ Di Sản Phát Đạt, do Bà Tư Mua làm người đại diện và giám sát. Số tiền này sẽ được sử dụng để xây dựng lại đình làng Phước Lộc thành một trung tâm văn hóa và giáo dục cộng đồng, cấp học bổng cho trẻ em nghèo ở Bến Tre, và điều hành các dự án hỗ trợ người cao tuổi mà bà Tư đã âm thầm thực hiện suốt bao năm qua.”
“Phần thừa kế của các con: Ta dành cho mỗi người con một căn nhà nhỏ ở ngoại ô, đủ để sống an yên, và một khoản tiền nhỏ để tự lập. Hãy học cách đứng dậy từ con số 0, như ta đã từng. Đó là bài học cuối cùng ta dành cho các con.”
Đoạn video kết thúc.
V. Sự Thất Bại Đạo Đức
Phòng họp lại chìm trong tĩnh lặng. Nhưng lần này, không phải vì cú sốc tài chính, mà vì cú sốc đạo đức.
Trần Lan bật khóc nức nở, không phải vì tiếc tiền, mà vì lời nói của cha. Cô nhớ lại những lần cô trách cha keo kiệt, nhớ lại những bữa cơm gia đình vội vã, nơi cô và các anh em chỉ thảo luận về công việc và lợi nhuận, chứ không bao giờ hỏi cha về quá khứ.
Trần Hùng ngồi phịch xuống ghế, hai bàn tay run rẩy ôm lấy đầu. Anh nhận ra, sự tự mãn của anh khi nghĩ mình là người điều hành tập đoàn đã khiến anh quên mất mình chỉ là người giữ của. Anh đã xem Phát Đạt là của mình, chứ không phải là di sản được xây nên từ ân nghĩa.
“Anh… anh đã làm việc chăm chỉ,” Hùng lắp bắp, giọng nghẹn lại.
“Ông ấy không phủ nhận điều đó,” Luật sư Khang nói, giọng đã dịu lại nhưng vẫn đầy quyền uy. “Nhưng ông ấy muốn nhắc nhở rằng, tài sản vĩ đại nhất không phải là tiền bạc hay đế chế, mà là nhân cách. Ông ấy đã sống cả đời để trả món nợ ân nghĩa năm xưa, và ông ấy muốn cái nghĩa đó phải được tiếp nối.”
“Bà Tư Mua… bà ấy có biết không?” Trần Minh hỏi khẽ, cúi gằm mặt.
“Chưa. Bà ấy chỉ biết cố Chủ tịch muốn gặp bà ấy lần cuối để tri ân. Bà ấy không hề biết về di chúc này. Nhiệm vụ của tôi là gặp bà ấy, giải thích và cùng bà thành lập Quỹ. Bà Tư sẽ không nhận một đồng nào cho cá nhân. Bà ấy chỉ làm người quản lý vì lòng kính trọng với cố Chủ tịch.”
Luật sư Khang sắp xếp lại tài liệu, đặt chiếc máy tính bảng trở lại túi.
“Quý vị có thể nghi ngờ, có thể kiện cáo. Nhưng xin hãy nhớ, cố Chủ tịch đã lường trước tất cả. Mọi điều khoản đều chặt chẽ, và ông ấy đã ủy quyền cho tôi toàn quyền xử lý. Tốt hơn hết, quý vị nên dành thời gian suy ngẫm về những gì ông Phát đã nói, thay vì tìm cách giành lại những thứ không thuộc về mình.”
Hùng lặng lẽ nhìn ra cửa sổ. Ánh nắng cuối chiều đã tắt hẳn, và thành phố bỗng trở nên lạnh lẽo. Anh nhận ra, suốt bao năm qua, anh và các em mình đã sống trong ánh hào quang giả tạo, tưởng rằng mình là những người giàu có, nhưng thực chất lại là những người nghèo nàn nhất về mặt tình cảm và đạo đức. Cha anh, một tỷ phú, đã chết đi và để lại một bài học vĩnh cửu về “Nghĩa”.
VI. Dấu Chấm Cuối Cùng Của Nghĩa Tình
Hai tuần sau.
Tại ngôi đình làng Phước Lộc nhỏ bé, Bà Tư Mua đang quét dọn sân. Bà là một người phụ nữ gầy gò, lưng còng, đôi mắt hiền từ. Cả đời bà gắn bó với ngôi đình, thắp hương, giữ gìn từng viên gạch cũ.
Luật sư Khang đến, cùng với Hùng, Lan và Minh. Họ mặc đồ đơn giản, khác hẳn vẻ ngoài sang trọng thường thấy.
Khi Luật sư Khang kể lại câu chuyện về 5 chỉ vàng và di chúc, Bà Tư không ngạc nhiên. Bà chỉ cười nhẹ, nụ cười của một người đã chứng kiến quá nhiều thăng trầm trong đời.
“Tôi biết ông ấy sẽ không quên,” Bà Tư nói, giọng chậm rãi, “Cậu Phát là người có tâm, có nghĩa. Số vàng đó không phải là tôi cho, là Trời cho cậu ấy cái duyên để đứng lên. Giờ thì cậu ấy đã trả lại cho đất này. Đúng lắm.”
Khi Trần Hùng quỳ xuống, nắm lấy bàn tay nhăn nheo của Bà Tư, anh cảm nhận được sự ấm áp mà anh đã thiếu vắng bấy lâu nay.
“Thưa Bà Tư,” Hùng nghẹn ngào, “chúng con xin lỗi. Chúng con đã sống quá vô tâm.”
Bà Tư nhẹ nhàng vỗ vai anh. “Các con của cậu Phát không cần xin lỗi ai cả. Tiền bạc không quan trọng. Quan trọng là từ nay, các con biết sống có nghĩa là được.”
Di chúc đã được công bố. Đế chế Phát Đạt không thuộc về người con nào, mà thuộc về một quỹ từ thiện mang tên “Di Sản Phát Đạt,” lấy Bà Tư làm chỗ dựa tinh thần.
Thành phố chấn động, nhưng gia tộc họ Trần cuối cùng lại tìm thấy sự bình yên. Họ mất đi gia tài, nhưng lại học được cách làm người, cách quý trọng những điều đã mất, và quan trọng nhất, họ học được bài học về lòng biết ơn vô điều kiện – bài học mà cha họ đã phải dùng cả một đế chế để dạy cho họ.
Ông Phát, một tỷ phú, đã không để lại tiền bạc cho con cái, mà để lại một “Cái Nghĩa” lớn hơn tất cả.
