Một buổi chiều tháng Năm nắng nhẹ, bé Nhi – cô bé tám tuổi hay tò mò – đang lom khom nghịch đất sau vườn nhà ông bà ngoại ở một làng quê yên ả. Tay cầm chiếc xẻng nhựa, Nhi hí hoáy đào hố để “chôn kho báu” như trong mấy trò chơi mình thường chơi. Nhưng thay vì chôn, em lại vô tình khui trúng một vật gì đó cứng cứng dưới lớp đất mềm.
— “Cái gì thế này?” – Nhi thì thầm, tay phủi nhẹ lớp đất bám. Một chiếc hộp thiếc rỉ sét hiện ra, méo mó vì thời gian, nhưng vẫn còn nguyên khóa cài.
Em hí hửng chạy vào trong nhà gọi ông ngoại. Ông đang ngồi trên võng, nhâm nhi ly trà nóng, nghe Nhi hớt hải gọi:
— “Ông ơi, con đào được cái hộp dưới đất, nhìn cũ lắm!”
Ông ngoại vừa nhìn lướt qua chiếc hộp, phun cả ngụm trà, mắt trợn tròn như thể vừa nhìn thấy ma. Không nói một lời, ông đứng phắt dậy, ném luôn ly trà và chạy biến ra khỏi cổng, bỏ lại cả dép. Người làng chỉ kịp thấy dáng ông khuất sau rặng tre cuối xóm…
Tin ông ngoại “chạy mất tích vì cái hộp rỉ sét” lan ra trong chưa đầy một giờ. Hàng xóm láng giềng ùn ùn kéo đến. Người tò mò, người lo lắng, người thì nghĩ ông bị trúng gió. Ai cũng muốn biết có gì trong chiếc hộp khiến một người già sống lặng lẽ mấy chục năm lại bỏ chạy như gặp quỷ.
Khi chiếc hộp được cạy ra, mọi người chết lặng.
Bên trong là những bức ảnh cũ, úa vàng, ghi rõ ngày tháng từ những năm 197x. Có ảnh ông ngoại đứng bên một người phụ nữ xinh đẹp lạ mặt, cả hai mặc đồng phục lính nước ngoài. Có những tờ thư tay viết bằng tiếng lạ, giấy đã mủn nhưng vẫn rõ nét. Và cuối cùng, dưới đáy hộp là một huy hiệu quân sự mạ vàng, và một cuốn sổ da bị mốc — nhật ký chiến dịch mật.
Không ai nói nên lời.
Ông ngoại — người mà cả làng tưởng chỉ là một ông lão quê hiền lành, quanh năm làm vườn, hóa ra từng là điệp viên hai mang, hoạt động bí mật trong một chiến dịch tình báo quốc tế suốt những năm chiến tranh. Và ông đã chôn vùi quá khứ ấy cùng chiếc hộp… cho đến khi đứa cháu nhỏ vô tình đào lên.
Tối đó, làng quê xôn xao, nhưng ông ngoại thì bặt vô âm tín. Chỉ để lại một mảnh giấy viết tay trên bàn thờ tổ:
“Có những bí mật cần được chôn vùi mãi mãi. Nhưng nếu cháu đã tìm thấy, hãy để sự thật được kể ra — dù muộn.”
Từ hôm đó, bé Nhi bắt đầu ghi chép lại tất cả những gì em biết về ông. Và chiếc hộp thiếc ấy trở thành chiếc chìa khóa mở ra quá khứ chôn giấu — không chỉ của một con người, mà có thể là cả một phần lịch sử chưa từng được kể.
