Tại một thị trấn nhỏ ở vùng núi Tây Bắc, nơi những con đường đất đỏ ngoằn ngoèo dẫn qua những thửa ruộng bậc thang xanh mướt, Thảo – một cô gái 18 tuổi – là niềm tự hào của cả gia đình và hàng xóm. Nhà Thảo nghèo, bố mẹ cô, ông bà Tâm và Hiền, quanh năm bám ruộng, nuôi lợn để nuôi ba chị em Thảo ăn học. Dù điều kiện khó khăn, Thảo luôn học giỏi, với đôi mắt sáng ngời và ý chí mạnh mẽ như ngọn gió núi. Cô thường học dưới ánh đèn dầu khi điện trong làng chập chờn, và giấc mơ lớn nhất của cô là thi đậu vào Đại học Y Hà Nội – ngôi trường danh giá nhất cả nước, nơi hứa hẹn một tương lai tươi sáng để giúp gia đình thoát nghèo.
Năm 2018, kỳ thi THPT Quốc gia diễn ra. Thảo, với sự chuẩn bị kỹ lưỡng, đã xuất sắc trở thành thủ khoa toàn tỉnh với điểm số gần như tuyệt đối: 29,5/30. Cả làng xôn xao, hàng xóm kéo đến chúc mừng, còn bố mẹ Thảo thì rưng rưng nước mắt. Họ tin rằng con đường phía trước của Thảo sẽ là áo blouse trắng, là bác sĩ cứu người, là niềm hy vọng đổi đời cho cả gia đình. Nhưng khi Thảo ngồi điền hồ sơ đăng ký nguyện vọng, cô bất ngờ chọn ngành Khảo cổ học tại Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, thay vì Y khoa như mọi người kỳ vọng. Quyết định này như một quả bom nổ tung trong căn nhà nhỏ bé của gia đình.
“Bác sĩ thì tốt hơn, con ơi! Khảo cổ học là cái gì? Đào đất, tìm xương à? Làm sao nuôi sống bản thân?” – mẹ Thảo khóc, cố thuyết phục con gái. Anh trai Thảo, người đang làm công nhân ở thành phố, cũng gọi về, giọng đầy thất vọng: “Em điên rồi à? Thủ khoa mà đi học cái ngành chẳng ai biết đến?” Nhưng Thảo chỉ mỉm cười, nhẹ nhàng giải thích: “Con muốn tìm hiểu về nguồn cội, về những câu chuyện bị chôn vùi dưới đất. Con tin đây là con đường của mình.”
Thảo không nói nhiều, nhưng trong lòng cô, tình yêu với khảo cổ học đã nhen nhóm từ những ngày còn nhỏ. Cô thường nghe ông nội kể về những câu chuyện cổ xưa của người dân tộc Thái, về những ngôi mộ cổ trên đồi, về những mảnh gốm vỡ mà người dân tìm thấy khi làm ruộng. Một lần, khi lên đồi chăn trâu, Thảo tình cờ nhặt được một mảnh gốm có hoa văn kỳ lạ. Cô giữ nó như báu vật, và từ đó, cô mơ ước được khám phá những bí mật của lịch sử, những câu chuyện mà thời gian đã che lấp.
Dù gia đình phản đối, Thảo vẫn kiên định. Cô lên Hà Nội, nhập học ngành Khảo cổ học, sống trong ký túc xá chật chội và làm thêm ở quán cà phê để trang trải cuộc sống. Những năm đại học không hề dễ dàng. Bạn bè cùng ngành nhìn Thảo với ánh mắt tò mò: “Thủ khoa mà học khảo cổ? Sao không chọn Y hay Kinh tế?” Thảo chỉ cười, tập trung vào việc học và tham gia các chuyến khảo sát thực địa. Cô mê mải nghiên cứu những mảnh gốm, những di chỉ cổ, và đặc biệt là các hiện vật của văn hóa Đông Sơn – nền văn hóa mà cô cảm thấy gắn bó sâu sắc với cội nguồn dân tộc mình.
Trong khi đó, gia đình Thảo ở quê vẫn không nguôi nỗi thất vọng. Mỗi lần về thăm nhà, Thảo nghe những lời trách móc: “Con học giỏi thế, sao lại chọn con đường khổ vậy?” Nhưng cô không dao động. Cô tin rằng, một ngày nào đó, gia đình sẽ hiểu lựa chọn của mình.
Năm cuối đại học, Thảo tham gia một dự án khảo cổ lớn tại một di chỉ ở Thanh Hóa, nơi được cho là có liên quan đến văn hóa Đông Sơn. Trong một lần khai quật, nhóm của Thảo phát hiện một ngôi mộ cổ với hàng chục hiện vật quý giá, bao gồm một chiếc trống đồng nhỏ, tinh xảo, chưa từng được ghi nhận trong các tài liệu khảo cổ trước đó. Thảo, với kiến thức và sự nhạy bén, nhận ra rằng chiếc trống này có thể là chìa khóa để hiểu thêm về phong tục mai táng của người Việt cổ.
Cô dành hàng tháng trời nghiên cứu, so sánh các hoa văn trên trống với những tài liệu cũ. Một đêm, khi đang phân tích dữ liệu dưới ánh đèn mờ ảo trong phòng thí nghiệm, Thảo phát hiện một chi tiết bất ngờ: hoa văn trên chiếc trống có những nét tương đồng với các hoa văn mà cô từng thấy trên mảnh gốm cô nhặt được hồi nhỏ. Tim cô đập thình thịch. Liệu đây có phải là manh mối dẫn đến một bí mật lớn hơn về tổ tiên của dân tộc mình?
Nhóm khảo cổ của Thảo công bố phát hiện, và chiếc trống đồng nhỏ nhanh chóng thu hút sự chú ý của giới học thuật. Các nhà khảo cổ quốc tế đến Việt Nam, các bài báo được đăng trên những tạp chí uy tín. Tên của Thảo xuất hiện như một nhà khảo cổ trẻ đầy triển vọng. Nhưng điều làm Thảo hạnh phúc nhất không phải là danh tiếng, mà là cảm giác cô đang chạm vào cội rễ của dân tộc, đang kể lại những câu chuyện mà thời gian đã cố xóa nhòa.
Năm năm sau ngày tốt nghiệp, vào năm 2023, Thảo trở thành một nhà khảo cổ được kính trọng trong lĩnh vực. Cô được mời làm trưởng nhóm một dự án khảo cổ quốc tế tại chính quê nhà mình ở Tây Bắc. Dự án này nhằm khai quật một khu di chỉ mà người dân địa phương từ lâu đã đồn đại là “đất thiêng”, nơi có những ngôi mộ cổ và các hiện vật quý giá. Trong lần khai quật đầu tiên, Thảo và nhóm của mình phát hiện một cụm mộ cổ, trong đó có một ngôi mộ đặc biệt với một tấm bia đá khắc chữ cổ.
Khi dịch tấm bia, Thảo phát hiện một sự thật kinh ngạc: ngôi mộ thuộc về một vị thủ lĩnh của người Thái cách đây hàng ngàn năm, và những hoa văn trên các hiện vật trùng khớp với mảnh gốm mà cô nhặt được hồi nhỏ. Hóa ra, mảnh gốm ấy không chỉ là một kỷ vật ngẫu nhiên, mà là một phần của di sản văn hóa mà tổ tiên cô đã để lại. Thảo bật khóc khi nhận ra rằng, lựa chọn của cô không chỉ là đam mê cá nhân, mà còn là một sứ mệnh kết nối cô với cội nguồn gia đình và dân tộc.
Thảo mang câu chuyện này về kể cho gia đình. Bố mẹ cô, giờ đã già đi nhiều, lặng lẽ lắng nghe. Khi cô đưa ra mảnh gốm cũ và kể về ý nghĩa của nó, mẹ cô ôm chầm lấy cô, nước mắt lăn dài: “Mẹ xin lỗi vì đã không tin con. Hóa ra con đã tìm thấy thứ quý giá hơn cả tiền bạc.” Anh trai Thảo, người từng phản đối cô kịch liệt, cũng nắm tay em gái, nói: “Anh tự hào về em.”
Dự án khảo cổ của Thảo không chỉ mang lại những phát hiện quan trọng, mà còn giúp khôi phục một phần lịch sử của người Thái, đưa di chỉ này trở thành một điểm du lịch văn hóa, tạo công ăn việc làm cho người dân địa phương. Thảo, từ một cô gái bị coi là “điên rồ” vì chọn khảo cổ học, đã trở thành niềm tự hào của cả cộng đồng.
Câu chuyện khép lại với hình ảnh Thảo đứng trên ngọn đồi quê nhà, nơi cô từng nhặt mảnh gốm năm xưa. Gió thổi qua, mang theo tiếng thì thầm của tổ tiên. Trong tay cô là mảnh gốm cũ, giờ đã được đặt trong một bảo tàng nhỏ do chính cô xây dựng. Thảo mỉm cười, biết rằng mình đã tìm thấy không chỉ lịch sử, mà còn chính bản thân mình – một cô gái dám sống vì đam mê và cội nguồn.
