Ông Sáu sống lặng lẽ trong ngôi nhà nhỏ cuối con hẻm yên tĩnh. Bao năm qua, người ta quen với hình ảnh người đàn ông tóc bạc phơ, đôi mắt sâu và chậm rãi, sống như chiếc bóng giữa đời thường. Không vợ, không con, ông Sáu về hưu sớm, dành phần lớn thời gian chăm sóc vườn cây, đọc sách và nghe tiếng chim sớm chiều. Người duy nhất thường xuyên ra vào nhà ông là một cậu thanh niên tên Lâm – làm vườn, làm bạn, làm người nối dài cuộc đời đã qua bên kia dốc của ông.
Lâm sống trong căn chòi nhỏ phía sau vườn. Cậu ít nói, chăm chỉ và rất mực lễ phép. Với người ngoài, Lâm chỉ là kẻ ăn nhờ ở đậu, có phần kỳ lạ. Nhưng với ông Sáu, cậu như chiếc lá cuối cùng còn đọng lại trong vườn ký ức của một đời người. Cậu chăm cây như chăm cha, dọn nhà như lau từng vết bụi thời gian, nấu ăn, đỡ ông mỗi lần ông lên cơn ho, đưa ông đi khám bệnh định kỳ, không một lần kêu ca.
Ngày ông Sáu mất, trời rất trong. Ông ra đi trong giấc ngủ, nét mặt an nhiên. Tin ông mất khiến cả họ hàng tá hỏa kéo về. Những người cháu từ thành phố, những đứa em họ xa xôi, từng lâu lắm không gọi một tiếng hỏi han, nay bỗng xuất hiện đầy đủ, mỗi người một vẻ mặt.
Tang lễ diễn ra gọn gàng, giản dị như đúng cách ông từng sống. Nhưng mọi thứ bắt đầu đổi khác khi di chúc được đọc.
Ông để lại phần lớn khu đất phía sau – mảnh vườn đẹp nhất, rộng nhất, với giá trị cao ngất – cho Lâm. Còn lại là vài thửa đất nhỏ hơn chia đều cho họ hàng. Tiếng xì xào bắt đầu dậy lên từ phía mấy người cháu.
— Cái thằng đó là ai? Nó có công cán gì mà được đất?
— Ông Sáu tuổi cao, chắc lú lẫn rồi! Ai lại đi để tài sản cho người ngoài?
— Tôi nghi có chuyện khuất tất. Phải làm rõ!
Lâm đứng đó, gương mặt không biểu cảm, tay nắm chặt vạt áo. Cậu im lặng, như đã đoán trước phản ứng này. Một người trong họ, bác cả, lên tiếng với giọng gay gắt:
— Nếu cháu là người đàng hoàng thì nên từ chối phần đó. Chúng tôi là máu mủ ruột rà, còn cháu… chỉ là người làm công.
Người đại diện di chúc đưa tay ra hiệu yên lặng, rồi lấy từ phong bì thư thứ hai – lá thư viết tay của ông Sáu, đóng dấu rõ ràng, ghi rõ “Chỉ mở sau khi tôi qua đời”. Không khí lặng xuống khi ông ta bắt đầu đọc.
“Tôi biết, khi đọc đến đoạn này, nhiều người trong gia đình sẽ sốc. Nhưng đây là sự thật cần nói ra. Lâm không phải người dưng. Cậu ấy là con trai của người bạn thân nhất đời tôi – anh Tuấn – người đã từng cứu tôi một bàn thua trông thấy khi tôi còn là thanh niên khởi nghiệp. Ngày ấy, anh Tuấn cưu mang tôi khi tôi không xu dính túi, không nhà cửa, không người thân. Nhờ anh ấy, tôi mới có được những bước đi đầu tiên vững vàng trong cuộc sống.
Sau này, anh Tuấn không may mất sớm, bỏ lại vợ con ở quê nghèo. Tôi biết tin nhưng khi ấy còn bận bịu, không thể kịp giúp gì nhiều. Tôi luôn day dứt vì điều đó. Khi biết Lâm – đứa con duy nhất của anh – phải nghỉ học sớm, đi làm thuê, tôi âm thầm tìm cách đưa cháu về đây, cho cháu một chỗ ở, một công việc ổn định. Cháu chưa từng đòi hỏi gì. Cả mấy năm trời, cháu chỉ âm thầm sống và làm việc như một người con hiếu thảo.
Tôi để lại cho Lâm phần đất ấy không vì tình riêng, càng không vì mê muội tuổi già. Tôi làm vậy để đền đáp món nợ nghĩa ân mà tôi mang suốt cả cuộc đời. Ai chưa từng mang ơn, thì chưa biết giá trị của việc trả ơn. Tôi hy vọng, nếu ai từng coi tôi là người đứng đắn, hãy tôn trọng lựa chọn cuối cùng này.”
Giọng đọc ngừng lại. Không ai nói thêm câu nào. Lâm vẫn đứng đó, cúi đầu. Không phải vì xấu hổ, mà vì cố ngăn nước mắt.
Người bác cả chậm rãi tiến lại gần cậu, ánh mắt không còn gay gắt mà thay bằng sự mềm mại, thậm chí xấu hổ. Ông nói, giọng khàn khàn:
— Lúc đầu bác không hiểu… Giờ thì hiểu rồi. Cháu giữ phần đất ấy. Bác tin ông Sáu không bao giờ làm gì sai.
Lâm ngẩng lên, nghèn nghẹn:
— Cháu chưa bao giờ mong được gì. Chỉ muốn sống yên, giữ mảnh vườn như ông từng giữ. Đó là lời cháu hứa với ông.
Từ đó, người ta vẫn thấy Lâm chăm sóc vườn cây như trước. Căn nhà không đổi mới nhiều, chỉ sạch sẽ hơn, có thêm bức ảnh lớn của ông Sáu treo ở phòng khách. Mỗi dịp giỗ ông, họ hàng lại về, mang theo chút hoa quả, nén hương. Không ai còn gọi Lâm là người làm vườn. Họ gọi cậu bằng tên, đôi khi còn thân mật hơn cả con cháu ruột.
Câu chuyện về ông Sáu và cách ông trả nghĩa, dạy lại một bài học không lời về lòng tri ân, đã khiến nhiều người lặng đi. Bởi lẽ có những thứ tình cảm, dù không phải máu mủ, vẫn thắm hơn ruột rà. Và có những món nợ, không trả bằng tiền, mà bằng cả phần đời còn lại.
