Buổi chiều ấy, điện thoại của Hào rung ba hồi rất ngắn rồi im. Trên màn hình chỉ còn một dòng tin nhắn gọn lỏn: “Chiều qua, mang giấy bút. – Bố.” Bên dưới, một tin nhắn khác, gửi từ số của mẹ vợ: “Đừng mua hoa quả nữa.”
Anh đứng chết lặng giữa hành lang chung cư, tay vẫn ôm túi bỉm vừa khệ nệ xách lên, mùi phấn trẻ sơ sinh còn vương ở cổ tay. Câu “mang giấy bút” lơ lửng trong đầu như một bài toán chưa đặt đề. Anh chợt nhận ra đã mười ngày rồi mình không rẽ qua con ngõ có giàn thiên lý ấy, không dừng trước cổng sắt xanh, không nghe tiếng chó già sủa hai tiếng rồi bỏ đi như thói quen.
Một tháng trước, con đường từ chợ đến nhà bố mẹ vợ thành con đường thuộc nằm lòng của Hào. Sáng nào cũng vậy, vừa bảy giờ rưỡi anh đã có mặt ở quầy hoa quả, lựa từng quả cam Cara không tì vết, đếm đủ sáu quả táo envy, bóp thử mấy chùm nho đen; thêm hộp yến sào sáu lọ, hộp sâm lát, hai vỉ DHA “cho người lớn tuổi”, vài viên bổ gan “sang mồm”. Các bà bán hàng thuộc mặt anh, có hôm ghé tai hỏi: “Con rể nổi tiếng chăm đây rồi! Bố mẹ vợ lương hưu tháng ba chục, khéo con còn được chia phần.”
“Chuyện người ta nói đấy cô,” anh cười gượng, vẫn móc ví, vẫn thấy tim mình đập nhanh hơn một nhịp khi nghe chữ “ba chục”. Tin đồn ấy nghe lần đầu hôm dạm ngõ: hai cụ từng là cán bộ, lương hưu kèm phụ cấp và tiền thưởng hội đồng, cả hai gộp lại “ba chục” là chuyện nhỏ. Ở thành phố, con số ấy đủ mở một lối thở. Hào thì đang gồng lên: tiền trọ gần sáu triệu, tiền sữa bỉm hơn ba triệu, điện nước hai triệu, xăng xe hai chữ số hàng trăm ngàn đổi màu cả tháng.
Linh – vợ anh – lần nào thấy chồng về với túi lớn túi bé cũng chỉ bảo: “Anh qua chơi là vui rồi. Đừng ôm đồ.” Anh mỉm cười, nửa đùa nửa thật: “Quà là phép lịch sự. Mình là rể mới, không thể tay không.” Linh nhíu mày: “Nhưng em không thích kiểu ‘biếu để được cho’. Nhà em… không phải vậy.” Hào im. Anh không dám nói ra chữ “trợ” đang mắc ở cổ: “trợ mỗi tháng vài triệu thôi cũng đỡ thở.” Anh tự trấn an: “Không phải xin, là… góp tình.” Song đêm đến, khi lật sổ chi tiêu, anh vẫn cộng bằng đầu một mục vô hình: “Hy vọng.”
Nhà ông Phong – bà Na nằm cuối ngõ, trước sân hai chậu tùng tán tròn, bên trái giàn thiên lý vờn nắng, bên phải hàng trúc như mấy chục ống sáo. Hào đầu đon đả, cuối cúi rạp người, đặt túi lên bàn kính, miệng nói như thuộc bài: “Con biếu bố mẹ chút đồ cho vui cửa vui nhà.” Bà Na chỉ cười nhẹ, nụ cười khâu bằng một đường chỉ mảnh. Ông Phong thì thường đang tưới cây hoặc chơi cờ tướng với hàng xóm, mắt sâu như mặt ao mùa hạ.
Anh sang liên tiếp hai mươi mốt ngày, trừ hai hôm mưa gió. Có ngày ở lại ăn bữa trưa: thịt kho tàu, canh chua, đĩa rau muống xào tỏi. Ăn xong, ông Phong mở ngăn kéo, không phải lấy phong bì như Hào chờ đợi, mà rút một danh sách in từ hội thiện nguyện: “Danh sách bệnh nhân ung bướu cần hỗ trợ”, tên tuổi, số điện thoại, mức cần gấp. “Nếu rảnh, con chở mẹ đi phát quà,” ông bảo. “Dạ,” Hào đáp, không kịp giấu hụt hẫng. Trên đường về, anh thấy lưng mình hơi co lại vì cái con số “ba chục” cứ gõ cửa trong đầu.
Cuối tháng, chị chủ trọ nhắn: “Chuyển sớm chị trừ 200k.” Tài khoản của Hào còn 6,7 triệu. Hóa đơn điện nước chưa tới, thẻ xăng sắp cạn, bỉm sắp hết, con mới mười tháng tuổi cứ hai ngày một hộp sữa. Linh đưa anh một triệu “tiền freelance”, mắt cười mà lòng như ngấn nước. Tối đó, Hào chỉ mua bó hoa cúc nhỏ và năm quả chuối cau. Bà bán hàng nói: “Ít vậy?” Anh đùa: “Bố mẹ con ăn kiêng.”
Ngày hôm sau, anh không sang. Ngày tiếp nữa, anh cũng không sang. Cảm giác ban đầu như rút phích ở một chiếc đèn vàng – hơi tối đi một chút nhưng đỡ nóng. Những buổi chiều, thay vì rẽ ngõ, anh đẩy xe nôi đưa con đi vòng quanh khu, đếm mười bảy gốc bàng và mười ba chiếc xe đạp dựng bên đường. Có một thứ trong anh vừa lơi ra vừa siết vào: lơi cái quyết tâm lấy lòng, siết lại tự trọng.
Cho đến chiều thứ bảy, Linh gọi: “Anh đang đâu? Mẹ báo bố tụt huyết áp đang ở trạm xá. Anh qua được không?” Hào không hỏi thêm. Anh ngoạm chìa khóa, lao đi như một mũi tên.
Trạm xá mùi thuốc sát trùng lửng lơ như khói mưa. Ông Phong tựa ghế, mắt mở nhưng hốc mắt sâu hơn bình thường. “Không nghiêm trọng,” cô y tá bảo, “do nắng và uống ít nước.” Hào điền giấy, rút ví đóng tạm ứng hai triệu, tay không run. Bà Na đứng bên, yên lặng quan sát cách anh kéo ghế, đưa nước, hỏi bác sĩ đúng những câu cần. Linh nhìn chồng, ánh mắt vừa lo vừa nhẹ.
Sáng hôm sau, ông về nhà. Mười giờ, Hào nhận tin nhắn “mang giấy bút”.
Phòng khách nhà ông bà sáng đến mức có thể đọc chữ trên đường chỉ tay. Bàn kính không vương một vệt bụi. Hai chậu tùng ngoài hiên rắc bóng tròn trên nền gạch.
“Ngồi đi con,” bà Na nói, đẩy về phía anh một xấp giấy gọn gàng. Trên cùng là dòng chữ in đậm: “Biên bản tiếp nhận tài sản và cam kết sử dụng.” Bên dưới, một cuốn sổ tiết kiệm xanh dày, con số “1.000.000.000 đ” lộ ra dưới mép bìa.
Hào nuốt một ngụm không khí. Tim anh, lạ thay, không nhảy nhót. Nó co lại như khi đứng trước con dốc lạ.
“Của hai đứa,” ông Phong nói, giọng bình thản.
“Nhưng… tại sao…” Hào lí nhí, mắt vô thức tìm Linh. Cô khẽ gật, môi chớm cười – một cái cười có cả chua lẫn ngọt.
“Đọc điều kiện đã,” bà Na bảo, giọng vừa nghiêm vừa dịu.
Có ba điều, ngắn gọn:
Dùng số tiền làm vốn lập “Bếp Cơm 5 Nghìn” – mỗi ngày hai bữa, tối thiểu 120 suất/bữa – tại hai bệnh viện quận, duy trì hai năm.
Mười hai tháng đầu, không xin bất kỳ khoản nào từ bố mẹ cho chi tiêu cá nhân. Vi phạm: chuyển toàn bộ số còn lại vào Quỹ Ung Bướu.
Báo cáo thu – chi, ảnh, danh sách người nhận mỗi tháng; hết hai năm, phần dư tùy quyết: hoàn lại, giữ làm vốn, hoặc chuyển thiện nguyện.
“Không phải tiền lương hưu ‘ba chục’ như thiên hạ đồn,” ông Phong cười, “tiền này là do khách thuê nhà cũ chuộc sớm, cộng ít bảo hiểm mẹ con giữ, cộng cái tủ sách cổ bán cho ông bạn sưu tầm.”
“Còn những túi quà con mang…” Hào ngập ngừng.
Bà Na đẩy một phong bì xám sang. Trong là các phiếu giao – nhận có dấu đỏ: “10/8: 10 kg cam Cara, 4 thùng sữa – Khoa Ung bướu. Người nhận: chị Ngà.” “11/8: 6 kg nho, 60 trứng – Nhà tạm trú bệnh nhân xa nhà.” “12/8: 1 thùng yến – Bệnh nhi khoa huyết học”… Dưới mỗi dòng là chữ ký khác nhau: tròn trịu, nghiêng lệch, nguệch ngoạc. “Đồ con mang, nhà này không ăn hết,” bà nói nhẹ. “Đem đến nơi cần. Ngày con không tới, mẹ tự đi chợ.” Bà cười, như giải thích một điều bình thường.
“Vì sao là bây giờ?” Hào hỏi, giọng nhỏ hơn ô cửa.
“Vì hôm ở trạm xá, con đứng đúng chỗ,” ông Phong đáp. “Không dỗi, không ngần ngừ, không gọi điện hỏi ai. Đàn ông nhà này được dạy: chỗ nào cần người đứng, đứng; chỗ nào cần tiền cọc, đặt; chỗ nào cần im, im. Thế là đủ để chúng ta dám giao cái lớn, thay vì ‘cho nhỏ giọt’ khiến người nhận quen sống bằng chờ đợi.”
“Với lại,” bà Na nghiêng đầu, “mẹ ghét kiểu lấy lòng bằng hoa quả. Nó làm cả hai mệt: người cho mỏi tay, người nhận mỏi tim. Thích thì sang chơi, không thì thôi. Cho – nhận mà buộc bằng quà, sợi dây ấy sờn nhanh lắm.”
Hào nhìn tờ sổ tiết kiệm. Một tỷ – trước đây nghe là con số tròn như ước mơ. Lúc này, nó giống một viên gạch lớn đặt vào tay: nặng nhưng dùng được, đặt chỗ nào cũng thành nền nếu biết lát.
“Con đồng ý,” anh nói, không cần nhìn Linh. “Con ký.”
“Bếp Cơm 5 Nghìn” ra đời trong một gara để xe cũ của bạn ông Phong, sát tường rào bệnh viện quận. Hào làm tấm biển gỗ màu trắng, vẽ chữ xanh lá: “Sạch – Đủ – Ấm”. Bên trong, hai bếp ga công nghiệp, một nồi hầm xương to như cái trống, hai nồi cơm điện công nghiệp, bồn rửa inox, chạn bát second-hand nhưng sạch tinh.
Ngày đầu, họ phát đúng 120 suất, chủ yếu là cơm, đậu kho, rau luộc, canh bí đỏ. Ngày thứ ba, có thêm cá thu kho dứa do chị bán cá đầu chợ hứa “để giá bạn”. Ngày thứ năm, có món trứng chiên rắc hành lá, đĩa dưa chuột trộn lạc rang. Mỗi suất, người nhận trả 5.000 – ai không có tiền thì miễn, nhưng Linh khẽ nhét vào bát một tấm phiếu nhỏ in câu: “Ăn bữa này, hẹn khỏe bữa sau.”
Đội hình ban đầu chỉ có bốn người: Hào, Linh, bà Na, ông Phong. Ba ngày sau, có thêm cô Hà bán xôi xin đứng rửa bát một tiếng buổi trưa, chú Phúc xe ôm ngồi ghi số suất vì “ngồi không buồn tay”, hai chị điều dưỡng tan ca góp thêm giờ. Bà Na ghi thu – chi trên một cuốn sổ kẻ ô. Cột dọc là ngày, hàng ngang là mục: “gạo”, “xương”, “trứng”, “rau”, “gia vị”, “khác”. Bên cạnh, cột “góp”: tên người, hiện vật/tiền, quy đổi. Mỗi tối, bà ngồi dưới ánh đèn vàng, kẻ thêm đường thẳng, không bỏ sót một dòng.
Tuần thứ hai, trời đổ mưa như trút. Hàng dài người nhà bệnh nhân vẫn tụ thành một dải áo mưa xanh đỏ. Một đứa trẻ tám tuổi ôm bụng, mắt màu nâu sẫm, thì thầm: “Cháu thích cơm hình tròn.” Hào múc, ém khum lại, dùng muôi miết thành một mặt trăng nhỏ. Đứa bé cười, nụ cười làm mờ tiếng mưa đập trên tôn.
Tháng đầu kết sổ: tổng chi 312 triệu, tổng thu (bao gồm phần vốn rút dần theo kế hoạch) 350 triệu, 6.700 suất cơm, 40 suất miễn phí. Báo cáo dày 18 trang. Bà Na gạch một dòng: “Cơm thứ Hai ghi nhầm 128 thành 182 – sửa.” Ông Phong chép miệng: “Xương ống hầm hai giờ rưỡi – tốn gas, nhưng đáng.”
Tin “Bếp Cơm 5 Nghìn” lan theo cách cửa miệng lan nhanh hơn báo mạng. Một tiệm gạo đầu phố giảm 2.000/kg cho bếp. Một nhà in tặng 500 phiếu “ăn bữa này…”. Một bạn học cũ của Linh gửi 5 triệu “lương tháng đầu đi làm”. Bác bảo vệ khu phố nhà ông bà ghé ăn, húp canh bí đỏ keng két rồi ghé tai Hào: “Chú mày trước mang đồ sang nhà người ta, bác cứ tưởng chú ‘chạy điểm’. Nay bác xin lỗi.” Bác rút 200.000: “Bác góp nồi nước mơ.” Hào cười: “Bác góp thêm cái mồm – nói ai đừng chen hàng nữa là quý.”
Một hôm, người đàn ông trung niên mặc áo sơ mi xanh, lưng hơi còng, đứng ngoài cửa rất lâu mới vào. Ông đặt phong bì nâu trên bàn. “Của thằng Tư – thợ hồ,” ông nói. “Nó nhờ chuyển, bảo ngày xưa có mấy suất cơm mà không bỏ về quê, con mổ xong rồi. Nay gửi 50 triệu, và… xin đứng bếp một tuần.” Bà Na mở phong bì, không đếm, chỉ bảo: “Ghi thu: mục ‘ân tình trả bằng tay bốc cơm’.”
Hào cười, nghe trong ngực mở ra một cửa sổ.
Dẫu vậy, không phải ngày nào cũng trơn tru. Có hôm bếp cháy khét nồi đậu, Linh mắt đỏ hoe. Có hôm hàng dài chưa đến lượt thì cơm cạn, Hào hụt hẫng như vừa làm rơi một quả trứng. Bà Na xắn tay áo, nói như thở: “Mình xin lỗi, mai phát sớm hơn. Nhưng đã nói 120 suất thì giữ đúng – thêm cũng được nhưng đừng để mất lời.” Ông Phong thì dạy Hào cách “đứng bếp mà không nóng”: cắt nhỏ thịt lúc nguội, đeo găng lúc múc, đồng hồ treo tường đặt thấp để ai cũng thấy giờ.
Hết năm thứ nhất, bếp mở thêm điểm thứ hai. Tổng suất 72.880, chi phí trung bình 8.4 nghìn/suất nhờ gạo giảm, rau quyên. Danh sách tình nguyện viên thường xuyên 18 người, xoay tua 40 người. Báo cáo dày 36 trang, phụ lục ảnh 20 trang. Bà Na gật “đạt”, ông Phong gật “khá”. Hào lần đầu thấy bản thân bớt nghĩ về “một tỷ” như một quả núi, mà như một dòng suối đều tay – chảy ra thành bát cơm tròn.
Một tối, ông Phong gọi Hào vào phòng khách, lấy từ ngăn tủ ra chiếc hộp gỗ bọc giấy dầu. Ông mở, lộ ra những cuốn sổ cũ bìa hoa văn thập niên 90. “Nhật ký cho đi của mẹ con,” ông nói. “Đồng nào ghi đồng ấy từ hồi chưa về hưu. Tệ nhất của người làm thiện là để lòng tốt bay hơi.” Hào giở: “2008: Học bổng vùng cao – 35 triệu, 35 em.” “2015: Mổ tim L.A. – 120 triệu.” “2024: Suất cơm mùa dịch – 500 suất/2 tháng.” “Tháng 8/2025: Nhận đồ Hào mang – chuyển 100% cho nơi cần.” Giữa sổ kẹp một lá thư cũ: “Gửi cô Na, nếu không có cơm của cô, tôi đã bỏ về. Con tôi ra viện rồi. Mai mốt có sức tôi trả bằng cách đứng bếp. – Tư, thợ hồ.” Hào gập sổ, thấy lòng mình đỡ nhói chỗ cũ, như một vết cắt đang liền da.
Anh bắt đầu quen hẳn với nhịp làm bếp: bốn giờ sáng dậy ngâm gạo, sáu giờ thái rau, tám giờ nấu, mười giờ rưỡi múc cơm, trưa rửa bát, chiều sơ chế cho ngày sau, tối ghi sổ. Thỉnh thoảng nhớ lại quãng sáng nào cũng bê hoa quả đến nhà bố mẹ vợ, anh bật cười: hóa ra khi mình tiến gần đến cái “lấy lòng”, mặt mày lại xa dần khỏi cái “đứng đúng chỗ.”
Đêm cuối của năm thứ hai, nhà họp gia đình. Linh trình bày báo cáo, giọng chậm mà vững, từng con số như bước chân đều. “Tổng chi 1 tỷ 268 triệu, tổng suất cơm 146.500, số suất miễn phí 18.300, thêm bếp thứ ba đang lắp đặt, nhận tặng tủ lạnh công nghiệp, bếp gas đôi.” Hào thêm phần “chuyện người”: một bà cụ bán vé số góp 50.000 “cho có phần”, em sinh viên y tế đứng bếp đều đặn thứ Tư.
“Làm tiếp,” ông Phong nói, “nhưng nhớ, đời không chỉ có bếp.” Bà Na nhìn Hào, nheo mắt cười: “Cái bếp giữ lửa cho cả nhà, nhưng người giữ bếp cũng phải đi chơi.” Bà đưa ra một tờ giấy xanh nhạt. “Di chúc tạm. Sau này căn nhà phố Tôn Thất Tùng cho hai đứa – điều kiện: không bán, chỉ cho thuê; tiền thuê chia ba: nuôi con, nuôi bếp, đưa mẹ đi chơi mỗi năm một lần.” Linh chạm tay vào tờ giấy, môi run như sắp bật cười.
Hào đứng dậy, cúi người: “Con cảm ơn… vì tiền, vì sổ, vì cả điều kiện.”
“Còn món nữa,” bà Na bất ngờ mở ngăn tủ, lấy ra phong bì màu vàng nhạt, cạnh mép đề bút bi: “Trong trường hợp Hào tiếp tục mang quà sang không dứt.” Hào sững lại. Bà đẩy phong bì về phía anh. “Mở đi.”
Bên trong chỉ có một tờ giấy nhỏ: “Quà tặng không thay được giờ đứng bên con gái người ta lúc cần. Nếu con vẫn chọn ‘đổi quà lấy lòng’, nhà này chỉ có lòng, không có quà. – P. & N.”
Ông Phong cười khẽ. “Bọn già chúng tôi thử con – bằng thời gian hơn bằng lời. Lúc con ngừng mang quà, tụi tôi mới biết con không bơi theo dòng đồn đoán. Lúc con đến trạm xá, tụi tôi biết con đứng được.”
Hào nghe rõ dây đàn nào đó trong ngực rung một nốt dài. Anh nghĩ tới cái tin đồn “ba chục” giậm chân nơi đầu ngõ như một con chó nhỏ ưa sủa. Tự nhiên, anh không còn muốn tranh cãi với nó nữa. Anh chỉ muốn sáng mai dậy sớm nấu nồi súp xương ống hầm hai giờ rưỡi cho bọn trẻ ở khoa nhi.
Một chiều muộn, bếp vãn người, trời đổ một cơn mưa dẹt. Mùi thì là từ nồi canh cá bốc lên hiền như giọng bà ngoại kể chuyện. Bác bảo vệ năm nào đạp xe vào, theo sau là chị chủ nhà trọ cũ, ông chủ tiệm gạo, cô bán xôi, vài người hàng xóm hay gặp ở giàn thiên lý. Mỗi người cầm theo một thứ: chục trứng gà, bó rau muống, túi đậu phộng rang. “Chúng tôi đến ăn ké hạnh phúc,” bác bảo vệ nói. Hào múc thêm nồi canh, Linh đơm cơm thành những mặt trăng nhỏ, bà Na bưng bát muối vừng, ông Phong rót trà. Tiếng cười râm ran ngay cả trong tiếng mưa.
Hào nhìn quanh, bất giác cười thành tiếng. Có lẽ điều bất ngờ nhất đến từ cách mọi sự xoay trục mà không báo trước: ngày anh bớt ôm quà – bớt ảo vọng “được cho” – lại là ngày anh được trao cái lớn kèm điều kiện buộc mình phải lớn. Một tỷ không làm anh giàu lên theo tháng, nó làm anh giàu lên theo bữa: giàu những bữa cơm tròn, những câu “ăn đi cho ấm”, những dòng sổ ngay ngắn gỡ ra khỏi lòng người thói quen mong “nhỏ giọt”.
Đêm ấy, anh mở cuốn sổ thu – chi, trang mới tinh. Anh viết: “Ngày 1 – cơm 128 suất, súp 60 bát, sữa 30 hộp; thu 640.000, chi 1.240.000; người góp: Bác bảo vệ 200.000, cô bán xôi 100.000, chị chủ nhà 300.000, ông chủ gạo 10kg gạo (150.000). Ghi chú: cười nhiều hơn tháng trước.”
Bên ngoài, giàn thiên lý rung nhẹ. Trong nhà, Linh ôm con, giọng con bi bô như tiếng muôi chạm bát. Tự nhiên, Hào nhớ câu “mang giấy bút” buổi chiều nọ. Hóa ra, giấy bút chẳng phải để ký lên phong bì như anh từng mơ. Giấy bút là để viết vào một cuốn sổ biết đếm, biết khóa, biết mở; để ghi đường đi của tiền, của lòng, của bếp. Và biết đâu, một ngày rất gần, chính anh sẽ viết thêm ở cuối trang một chỉ tiêu nho nhỏ: “Ngày mai – phát thêm 10 suất cho phòng bệnh mới mở. Nhớ bớt muối.”
Anh gập sổ, thấy vai mình nhẹ như ai vừa nhấc khỏi đó một chiếc túi hoa quả. Ở góc bếp, cái phong bì vàng nhạt với dòng “Trong trường hợp…” nằm yên dưới chặn giấy hình con thuyền. Con thuyền bé tí, nhưng mũi nhọn, hướng ra ngoài sân mưa. Và Hào hiểu, từ nay trở đi, mình còn nhiều con đường phải chèo – không để tìm đến một phong bì nào nữa, mà để đi tới những bát cơm nóng đang chờ ở phía trước.
